بررسی و شناخت مهمترین ویژگی ها و مختصات سبکی و محتوایی غزلیات اهلی شیرازی word

فصل یکم

کلیّات ومبادی تحقیق

1-1-بیان ابعاد مسأله

مسأله اصلی این تحقیق شرح و بررسی سیصد غزل اهلی شیرازی است. شرح حال مختصری از اهلی بیان می‌شود. سپس به معرفی دوستان و معاصران وی اشاره می‌شود. پس از آن غزل سیصد تا غزل ششصد شرح وتحلیل می گردد در این قسمت ، وزن و بحر و موضع کلی غزل ونکات ادبی و ویژگی های سبکی، نکات دستوری و در بعضی موارد معنی واژه ها بیان می گردد .

1-2-پرسش اصلی

مهم ترین مضامین شعری وعناصر بلاغی وموسیقایی چیست؟

1-3-پرسش های فرعی

1- مهم ترین آرایه های ادبی در چیست.

2- مهم ترین مضامین ومحتوای اشعار چیست؟

3- ویژگی های موسیقی کلام در چیست؟

1- 4-پیشینه تحقیق

درباره‌ی اهلی شیرازی شاعر قرن نهم جز شرح حال مختصری که در بعضی تذکره‌ها آمده، اطلاعات چندانی در دست نیست و این مختصر برای شناخت وی کافی نیست. شرح و تحلیل اشعار او هم وجود ندارد که امید است ادب دوستان ساعی این مهم را بر عهده گیرند.

البته مجموعه اشعار اهلی شامل غزلیات ، قصاید، مثنوی، رباعی و مفردات برای اولین بار در زمستان 1369 توسط حامد ربانی به چاپ رسید..

1 -5- اهداف تحقیق

1-5-1- هدف اصلی

الف- هدف اصلی: معرفی چهره‌ی شاعر قرن نهم،‌ اهلی شبرازی و بررسی و شناخت مهمترین ویژگی ها و مختصات سبکی و محتوایی غزلیات وی.

1-5-2- اهداف فرعی

ب- هدف های فرعی: بررسی ویژگی های سبکی،‌تجزیه و تجلیل ویژگی های محتوایی،‌ بررسی نکات بلاغی‌ و بررسی وزن و بحر هر غزل.

آشنایی مخاطبین با زندگی نامه و سبک شعری اهلی شبرازی. آشنایی ادب دوستان با صنایع و آرایه‌های لفظی و معنوی و شرح و تحلیل غزلیات.

1-5-3- اهداف کاربردی

استفاده ازاین تحقیق برای تألیف کتاب های تاریخ ادبیّات و مشاهیر شاعران کشور .

1 -6- فرضیّه ها

الف ـ معرفی اهلی شیرازی

ب ـ بیان ویژگی‌های سبکی وی

ج ـ بیان وزن و بحر غزلیات شاعر

د ـ مشخص کردن آرایه های برجسته غزلیات

هـ - بیان معنی لغات مشکل

و - شرح ابیات دشوار

1-7- ضرورت وجنبه ی نو آوری تحقیق

شعر شاعر تبلور اندیشه‌ی اوست و هر اندیشه‌ای در عرصه‌ی بیکران ادب فارسی، گرانقدر و حایز اهمیت است؛ از این رو آشنایی با طرز تفکر و اندیشه‌ی شاعران فرهیخته و فاضل و معرفی آنان به جامعه‌ی ادب دوست ضروری است. اهلی شیرازی از شاعران نامدار و از بزرگان و اندیشمندان شعر و ادب فارسی است.

ستاره فروزانی در تاریخ ادب این کشور باستانی است که به سبب کوته بینی‌ها و کج اندیشی‌های بدخواهان روزگار خود همچنان گمنام مانده است و کمتر کسی با وی و اشعارش آشنایی دارد. لذا برداشتن گامی در جهت احیای نام و آوازه‌ی شاعر و شناساندن اشعارش، اهمیت این تحقیق را نشان می‌دهد. امید آنکه دیگران هم در این راه بکوشند، زیرا بیش از این انصاف نیست گرد فراموشی و غربت چهره‌ی شاعر را بپوشاند.

1-8- روش تحقیق

این پژوهش از نوع بنیادی است که بررسی آن به روش توصیفی – تحلیلی وبه شیوه ی کتابخانه ای انجام می گیرد

در زمینه ی نقد وتحلیل اشعار، ابتدا مطالعات تخصصی درزمینه ی موضوع (نقد ادبی) صورت گرفته و سپس منابع مرتبط با موضوع شناسایی، مطالعه ویادداشت برداری شده وآن گاه دیوان شاعر مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته، ابیات ومفاهیم مورد نظر استخراج شده، آرایه های ادبی ، وزن وبحر، اصطلاحات عرفانی و برخی نکات دیگر با توجّه به کتاب های مربوط بررسی شده وسپس متناسب با طرح پیشنهادی طبقه بندی وتنظیم گردیده است.ودر ادامه اصلاح و ویرایش شده است.

1-9- اصلی ترین نتایج تحقیق

از این تحقیق می توان درشناخت شخصیّت و آشنایی با مضامین متنّوع و شکل های کاربردی آن و ویژگی های سبکی وی و برخی از مسائل اجتماعی و ادبی ونکات اخلاقی و مذهبی دوره معاصر بهره یافت.

همچنین دانشجویان و دبیران محترم ادبیّات فارسی و شاعران وصاحبان ذوق که در فعالیت شعری و شاعری سررشته ای دارند با بهره گیری از مباحث و مثال های موجود درآن بر دانش ومعلومات خود افزوده و با ویژگی های ادب سنتی وفنون و مضامین متنوع ادبی آن آشنا شوند.

فصل دوم

زندگی وآثار شاعر

تولّد

محمد بن ‌یوسف اهلی شیرازی از شاعران نام آور و مشهور قرن نهم ونیمه ی اول قرن دهم هجری است که در حدود سال 858 هجری قمری در شیراز به دنیا آمده است. اهلی شیرازی به مثنوی جم وگل اش یا همان مثنوی سحر حلال اش شهرت دارد.این شاعر با دربارهای تیموری، ترکمانان و صفوی ارتباط داشته وسپس مدّتی را در گوشه ی عزلت به سر برد. مدت طولانی ای از اواسط قرن نهم تا بخشی از نیمه ی اول قرن دهم نیز در قید حیات بوده است. (صفا،1368: 447)

تخلص

در خصوص نام اهلی « حامد ربانی » در کتاب دیوان اهلی در مورد تخلص اهلی و معنای آن می نویسد : به نظر من احتمال این است که اهلی مقابل وحشی است و به معنای رام و مأنوس است و اهلی یعنی منسوب بودن به اهل الله و اهل بیت پیغمبر (ص).(اهلی،1369:1)

تحصیلات

محمد اهلی شیرازی از ابتدای جوانی به تحصیل علوم و فنون پرداخت و چون طبع شعر داشت با سرودن اشعار، شهرت یافت.در میان تذکره ها می توان به روایت صحف ابراهیم درباره ی شرح زندگانی او بیشتر اعتماد کرد. آنچه از این تذکره برمی آید، این است اهلی ظاهراً از شاگردان علامه دوانی بود و در اغلب علوم عهد خود مخصوصاً در علوم ادبی اطلاعات فراوانی داشت. توجه وی به آثار مصنوع، خود نشانه‌ای از همین اطلاعات مختلف ادبی اوست. (صفا،1368: 448)

آثار

اهلی شیرازی مثنوی مصنوع و معروفی در 520 بیت با سه صنعت مهم: ذوقافیتین - ذوبحرین - انواع جناس ، به نام داستان جم و گل سروده ‌است . این مثنوی که به سحر حلال معروف است ( گویند این مثنوی را به شاه اسماعیل تقدیم کرد ) چندین ‌بار در بمبئی ، تهران و شیراز به چاپ رسیده ‌است.

اهلی شیرازی سه قصیده ی مصنوع دارد که هر سه را در جواب سلمان ساوجی و به ترتیب در مدح امیر علیشیر نوایی، سلطان یعقوب و شاه اسماعیل صفوی سروده است

اهلی شیرازی همچنین دو مثنوی به نام های « شمع و پروانه » و « سحر و حلال » دارد که اولی را در سال 894 هجری در هزار بیت و به نام سلطان یعقوب سرود که در حقیقت تمثیلی از جذبه ی انجذاب طالب و مطلوب در طریقت عرفا است که اهلی با زبانی بسیار دلنشین آن را پرورده و از عهده ی کار بسیار استادانه برآمده است. مثنوی دوم اهلی ، در 520 بیت و به نام شاه اسماعیل صفوی است. موضوع این منظومه درباره ی عشق پاک « جم » به دختر پسر عمویش « گل » است که در نهایت به ازدواج آن دو می انجامد و بعد از آن که « جم » از اسب پایین می افتد و می میرد ، وقتی او را به رسم آتش پرستان می سوزانند ، گل نیز در حالتی پرشور و حال و با دست افشانی و پای کوبی خود را به شعله ها می زند و با جسم دلدار خود می سوزد . اهلی خود اشاره می کند که برای سرودن این مثنوی ، به دو منظومه ی مجمع البحرین و تجنیسات کاتبی نظر داشته و منظومه ی خود را جمع صنایع هردوی آن منظومه ها دانسته است. (صفا،1368: 450)

از کتاب هدایه العارفین منقول است که اهلی را دوازده کتاب است به شرح ذیل:

1-تحفةالسلطان فی‌منقب‌النعمان 2-ترجمه مواهب‌الشریعه 3-دیوان شعر 4-رباعیات گنجفه 5-رساله عروض و قافیه 6- رساله معما 7-زبدةالاخلاق 8-مثنوی سحرحلال 9- قصاید مصنوعه در مدح امیر علیشیر 10-سرالحقیقه 11-مجمع‌البحرین 12-مخزن‌المعانی 13-شمع و پروانه. (اهلی،1369 :12)