بررسي آرايه هاي ادبی در متون و اشعار مانوی

چکيده

آرايه­ هاي ادبي در متون و اشعار مانوي

ماني در سال 215 ميلادي در بابل از پدر و مادري ايراني به دنيا آمد. او پس از ادعاي دريافت وحي در دو مرحله، يکي در سن 12 سالگي و ديگري در سن 24 سالگي؛ خود را آخرين فرستادة خداوند ناميد و به­ خود لقب " خاتم ­النبيين" داد. ماني براي ترويج دين خود به­ايران و چند کشور ديگر سفرکرد. در ايران از شاپوراول اجازه­گرفت و تا زمان بهرام­اول بدون هيچ­گونه مشکلي به­ترويج دين خود پرداخت. دين ماني ترکيبي از آموزه­هاي اديان مسيحي، زرتشتي و گنوسي است که او آن را در قالب اسطوره به­شعر و نثر بيان­کرده­است. سرودنامه­­ها، بخش عمده­اي از ادبيات مانوي را تشکيل مي­دهند که از مهم­ترين آنها انگدروشنان (روشني­هاي کامل) و هويدگمان (نيک­بختي براي ما) و مهرنامگ(سرودنامه) مي­باشد. همچنين داستان­هاي تمثيلي قسمت مهمي از ادبيات مانوي را به­خود اختصاص­مي­دهند که در پس آن داستان­ها، عقايد دين ماني نهفته­است. ماني شاعر توانايي بود و در اشعار خود از تشبيهات زيبا و استعاره و کنايه­ هاي بديع بهره مي­ برد. متون و اشعار مانوي از جنبه­ هاي زيادي همچون ساخت دستور زبان، ترجمه، ريشه­ شناسي و وزن شعري بررسي شده و کتاب­ هاي ارزشمند فراواني در اين زمينه ها نوشته­شده­اند. امّا زيبايي اين متون و اشعار از نظر ادبي چندان مورد توجه قرارنگرفته­است. در اين پايان­نامه سعي­شده که بازتاب انديشه­هاي ماني در اشعار او مورد تجزيه و تحليل قرارگيرد و این نکته روشن شود که آیااساساً مانی و مانویان از ادبیات به­عنوان وسیله­ای جهت تبلیغ دین خود استفاده می­کردند. که این امر با مطاله و بررسی کتاب­های به­روز نویسندگان صاحب­نام این رشته و نیز مقالات جدید اساتید ایرانی و غیر ایرانی انجام­شد و در نهايت نگارنده را به اين نتيجه رساند که ماني با بهره­گيري از واژگاني خاص در قالب آرايه­هاي ادبي (بخصوص کنايه، تشبيه و استعاره) دين خود را تبليغ مي­کرده­است.

کليد واژه : ماني، آرايه­هاي ادبي، شعر

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول: مقدمه

1ـ2ـ اهميت و ضرورت تحقيق.................... 3

1ـ3ـ هدف تحقيق.............................. 4

1ـ4ـ پيشينة تحقيق........................... 4

1ـ5ـ روش تحقيق.............................. 5

1ـ6ـ سؤالات تحقيق............................ 5

1ـ7ـ فرضيات تحقيق........................... 5

فصل دوم: شرح زندگی مانی و آثار او

2-1- زندگینامة مانی......................... 7

2-2- آثار مانی و مانویان.................... 11

2-3- ویژگی­های شعر مانی ..................... 13

2-4- ویژگی­های جامعة مانوی................... 16

2-5- هنر مانوی ............................. 17

2-6- سرانجام دین مانی ...................... 18

2-7- عقاید مانی............................. 18

فصل سوم : تحليل آرايه­هاي ادبي در متون مانوي

3ـ1ـ معرفي آرايه­هاي ادبي.................... 22

3ـ1ـ1ـ صنايع لفظي .......................... 23

3ـ1ـ2ـ صنايع معنوي.......................... 24

3ـ2ـ آفرينش جهان مادي....................... 29

3ـ2ـ2ـ ويژگي­هاي جهان مادي .................. 37

3ـ2ـ3ـ نقش آموزه­هاي مانوي در نجات­بخشي انسان. 42

3ـ2ـ3ـ1ـ ماني در پيشگاه پادشاهان............ 43

3ـ2ـ3ـ2ـ متونی در ستايش مسيح................ 45

3ـ3ـ پايان جهان از منظر ماني ............... 48

3ـ3ـ1ـ رهايي از جهان مادي................... 51

3ـ3ـ2ـ توصيف بهشت از منظر مانویان .......... 54

فصل چهارم : اشعاري در باب جهان پس از مرگ

4ـ1ـ.هویدگمان............................... 59

4ـ2ـ انگدروشنان............................. 66

4ـ3ـ سرودهاي ستايش.......................... 79

4ـ3ـ1ـ ستايش ايزدان ........................ 79

4ـ3ـ2ـ ستايش ماني و بزرگان دين مانوي........ 83

4ـ3ـ3ـ ستايش عيسي........................... 88

4ـ4ـاشعاري در وصف جهان تاريکي............... 94

4ـ4ـ1ـ زبور مانوي........................... 94

4ـ4ـ2ـ سرودنامة سغدي........................ 95

4ـ5ـ سرودهايي براي درگذشت ماني و ياران او... 96

نتيجه­­گيری................................... 102

منابع­ومآخذ.................................. 104

فصل اول

مقدمه

آيين مانويت يکي از اديان ايران باستان مي­باشد که توسط ماني(متولد به­سال 215م.) در سال 239 يا 240ميلادي در بابل بنيانگذاري­شد. امّا در آنجا طرفداران چنداني نيافت، بنابراين وي در زمان سلطنت شاپور اول به­ايران سفر­کرد و تا پايان فرمانروايي هرمزداول، به­راحتي دين خود را در اين کشور ترويج نمود. مانويت ترکيبي از اديان مسيحي، زرتشتي و گنوسي است. بگونه­اي­که ثنويت و تعارض ميان خداي ناشناخته و خداي جهان­آفرين را از کيش گنوسي وام­گرفت. به­عقيده ماني هنگامي­که اهريمن، آفريده­هاي زروان را مشاهده­کرد، آنها را بسيار پسنديد امّا چون نمي­توانست به­آنها دسترسي داشته­باشد، همانند آنها را با ذات تاريکي آفريد. به­همين دليل آفرينش انسان از نظر ماني اهريمنی است. ماني از تثليث پدر، مادر و فرزند در نوشته­هايش استفاده­کرده­است، همانند تثليث پدر، پسر و روح­القدس در مسيحيت؛ و در جايي ديگر به­اسارت روح مهريزد اشاره­کرده که به­نظر مي­رسد اين اسارت مصلحتي و عمدي بوده، همانند عيسي که خود را قرباني کرد تا انسان­ها را نجات­دهد. ماني شاعر توانايي بود. او تلاش­مي­کرد انديشه­ها و عقايد خود را در قالب شعر و به­خصوص با استفاده از صور­خيال ترويج­دهد. ماني سرايندة قطعات شاعرانه و مزامير بود و دو زبور به­نام " آفرين بزرگان" و " آفرين تقديس" سروده­بود. سرودنامه­ها نقش مهمي در ادبيات مانوي دارند که مهم­ترين آنها انگدروشنان، هويدگمان و مهرنامگ است. قسمت زيادي از متون ديني مانوي را داستان­هاي تمثيلي، زندگي­نامه و ... تشکيل مي­دهند. ادبيات منظوم مانوي دربارة ماني و تاريخچة کيش او، دستورهاي ديني، روح رستگاري، نيايش عيسي­مسيح و ... است. براين اساس نگارنده در نظر­دارد که در اين پايان­نامه و در طي چهارفصل به­بررسي آرايه­هاي ادبي در متون و اشعار مانوي بپردازد. در فصل اول پس از ذکر کلياتي پيرامون موضوع، به­اهميت و ضرورت تحقيق، پيشينة تحقيق، هدف و روش تحقيق پرداخته­شده­است. فصل دوم به­شرح زندگي ماني و آثار او اختصاص دارد که شامل زندگينامة ماني، آثار ماني و مانويان، ويژگي­هاي شعر ماني، خصوصيات جامعة مانوي، هنر ماني، سرانجام دين ماني و عقايد ماني مي­باشد. فصل سوم به­تحلیل آرایه­های ادبی در متون مانوی اختصاص دارد، اما پیش از آن، آرایه­های ادبی در دو بخش صنایع­لفظی و صنایع­معنوی معرفی­خواهند­شد. سپس متون مانوی با توجه به­مفاهیم آنها در این قالب­ها خواهندآمد: متونی درباره آفرینش جهان مادی، ویژگیهای جهان مادی، نقش آموزه­های مانی در نجات­بخشی انسانها که خود شامل متونی در باب مانی در پیشگاه پادشاهان و نیز متونی در ستایش مسیح خواهد­بود. در ادامه، پایان جهان از منظر مانی، رهایی از جهان مادی و در آخر، توصیف بهشت از نگاه آیین مانویت خواهد­آمد. فصل چهارم به­تحلیل آرایه­های ادبی در اشعار مانوی می­پردازد. اشعار نیز با توجه به­مفاهیم­شان به­چند دسته تقسیم­خواهند­شد: اشعاری در باب جهان پس از مرگ، سرودهای ستایش که شامل سرودهایی در ستایش ایزدان، سرودهایی در ستایش مانی و بزرگان دین مانی واشعاری در ستایش عیسی مسیح می­شود. سپس اشعاری در وصف جهان تاریکی که شامل پاره­هایی از زبور­مانوی و بخش­هایی از یک سرودنامه می­باشند. در انتها اشعاری برای درگذشت مانی و یاران او خواهد­آمد. در پایان این فصل، نتایج نگارنده از این تحقیق خواهد­آمد.