بررّسی و تحلیل آداب نماز و نیایشword

فهرست مطالب

چکیده...........1

فصل اول: کلیات تحقیق................2

1-1 مقدمه تحقیق................. 3

1-2 بیان مسئله ...........6

1-3 سوالات تحقیق...............8

1-4 اهمیت و ضرورت تحقیق..........8

1-5 پیشینه­ی تحقیق.........................9

1-6 اهداف تحقیق.....................10

1-7 فرضیه­های تحقیق..............10

1-8 تعاریف واژه­های کلیدی...................................................................................................11

1-9 حدود و قلمرو تحقیق.......................................................................................................12

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق.....................................................................................13

2-1 نماز......................................................................................................................................14

2-1-1 عبادت و ماهیت آن.........................................................................................................16

2-1-2 نام­های نماز ...................................................................................................................19

2-1-3 تاریخچه­ی نماز و پرستش..............................................................................................20

2-1-4 اشکال نماز......................................................................................................................22

2-1-4-1 نماز در ادیان بدوی.....................................................................................................23

2-1-4-2 دین زرتشت................................................................................................................25

2-1-4-3 دین یهود.....................................................................................................................28

2-1-4-4 دین مسیح...................................................................................................................30

2-1-4-5 دین اسلام....................................................................................................................32

2-1-5 نظریه­های نماز.................................................................................................................34

2-1-6 آداب نماز........................................................................................................................37

2-1-7 مفاهیم نماز......................................................................................................................38

2-1-7-1 تسبیح ..........................................................................................................................38

2-1-7-2 ذکر..............................................................................................................................39

2-1-7-3 توحید..........................................................................................................................41

2-1-8 اهمیت و اسرار نماز.........................................................................................................42

2-2 نیایش....................................................................................................................................44

2-2-1 آداب نیایش......................................................................................................................47

2-2-2 اهداف نیایش...................................................................................................................48

2-2-3 مفاهیم نیایش...................................................................................................................49

2-2-3-1 مناجات.......................................................................................................................49

2-2-3-2 دعا..............................................................................................................................50

2-2-3-2-1 فوائد دعا................................................................................................................52

2-2-3-2-2 آثار دعا..................................................................................................................54

2-3-نقش نماز و نیایش در اندیشه ی شاعران کهن و معاصر....................................................55

فصل سوم: حوزه­ی تحقیق......................................................................................65

3-1 محمد حسین شهریار...........................................................................................................66

3-1-1 سبک شعری....................................................................................................................67

3-1-2 آثار..................................................................................................................................68

3-2- حمید سبزواری.................................................................................................................70

3-2-1 شعر و اندیشه..................................................................................................................72

3-2-2 تأثیر پذیری.....................................................................................................................73

3-2-3 آثار..................................................................................................................................74

3-3 فریدون مشیری....................................................................................................................75

3-3-1 سبک شعری....................................................................................................................76

3-3-2 آثار..................................................................................................................................77

3-4 سهراب سپهری....................................................................................................................78

3-4-1 مقام شعری و سبک........................................................................................................79

3-4-2 آثار..................................................................................................................................80

3-5 فروغ فرخزاد.........................................................................................................................81

3-5-1 شعر و اندیشه...................................................................................................................82

3-5-2 آثار....................................................................................................................................83

3-6 طاهره صفارزاده.....................................................................................................................84

3-6-1 ادوار شعری و آثار............................................................................................................86

3-7 سلمان هراتی.........................................................................................................................87

3-7-1 شعر و اندیشه...................................................................................................................88

3-7-2 آثار...................................................................................................................................89

3-8 سال شمار زندگی قیصر امین پور.........................................................................................90

3-8-1 ویژگی های شعری و آثار ...............................................................................................93

فصل چهارم : داده های تحقیق............................................................................95

4-1 محمد حسین شهریار...........................................................................................................96

4-1-1 تسبیح..............................................................................................................................100

4-1-2 مناجات...........................................................................................................................101

4-1-3 دعا..................................................................................................................................103

4-1-4 ذکر..................................................................................................................................105

4-1-5 توحید..............................................................................................................................108

4-1-6 بسامد واژگان و اجزاء و مفاهیم نماز و نیایش................................................................110

4-2 حمید سبزواری...................................................................................................................114

4-2-1 دعا..................................................................................................................................116

4-2-2 ذکر.................................................................................................................................118

4-2-3 تسبیح.............................................................................................................................118

4-2-4 نماز................................................................................................................................119

4-2-5 مناجات...........................................................................................................................121

4-2-6 توحید.............................................................................................................................124

4-2-7 بسامد واژگان و اجزاء و مفاهیم نماز و نیایش................................................................125

4-3 فریدون مشیری....................................................................................................................128

4-3-1 مناجات............................................................................................................................129

4-3-2 دعا..................................................................................................................................130

4-3-3 نماز..................................................................................................................................133

4-3-4 توحید..............................................................................................................................135

4-3-5 بسامد واژگان و اجزاء و مفاهیم نماز و نیایش.................................................................136

4-4 سهراب سپهری....................................................................................................................139

4-4-1 بسامد واژگان و اجزاء و مفاهیم نماز و نیایش.................................................................162

4-5 فروغ فرخزاد........................................................................................................................164

4-5-1 بسامد واژگان و اجزاء و مفاهیم نماز و نیایش.................................................................179

4-6 طاهره صفارزاده...................................................................................................................180

4-6-1 بسامد واژگان و اجزاء و مفاهیم نماز و نیایش.................................................................195

4-7 سلمان هراتی........................................................................................................................198

4-7-1 نیایش در شعر هراتی.......................................................................................................198

4-7-1-1 نیایش واره­ی اول........................................................................................................199

4-7-1-2 نیایش واره­ی دوم........................................................................................................200

4-7-1-3 نیایش واره­ی سوم.......................................................................................................201

4-7-1-4 نیایش واره­ی چهارم....................................................................................................203

4-7-1-5 نیایش واره­ی پنجم......................................................................................................204

4-7-1-6 نیایش واره­ی ششم......................................................................................................205

4-7-1-7 نیایش واره­ی هفتم......................................................................................................206

4-7-1-8 نیایش واره­ی هشتم.....................................................................................................207

4-7-1-9 نیایش واره­ی نهم........................................................................................................208

4-7-1-10 نیایش واره­ی دهم.....................................................................................................209

4-7-1-11 نیایش واره­ی یازدهم................................................................................................210

4-7-1 12 نیایش واره­ی دوازدهم...............................................................................................211

4-7-1-13 نیایش واره­ی سینزدهم..............................................................................................212

4-7-1-14 نیایش واره­ی چهاردهم.............................................................................................214

4-7-1-15 نیایش واره­ی پانزدهم ...............................................................................................215

4-7-2 مناجات............................................................................................................................216

4-7-3 بسامد واژگان و اجزاء و مفاهیم نماز و نیایش.................................................................218

4-8 قیصر امین پور......................................................................................................................219

4-8-1 نماز.................................................................................................................................219

4-8-2 نیایش...............................................................................................................................222

4-8-3 دعا...................................................................................................................................223

4-8-4 توحید..............................................................................................................................225

4-8-5 بسامد واژگان و اجزاء و مفاهیم نماز و نیایش.................................................................232

فصل پنجم : نتیجه­ی تحقیق و ارائه­ي پيشنهادات .....................................................235

نتیجه­ی تحقیق..............................................................................................................................236

ارائه­ي پيشنهادات.........................................................................................................................237

منابع.............................................................................................................................................240

 

فهرست نمودارها

 

نمودار 1. فراوانی بسامد واژگان و اجزاء ومفاهیم نماز و نیایش ....................................................238

نمودار 2. درصد فراوانی بسامد واژگان و اجزاء و مفاهیم نماز و نیایش ........................................239

­

چکیده:

انسان از ابتدای خلقت نیاز به ارتباط با موجودی ماورایی را در خود احساس نموده است و این نیاز باعث شده که رو به سوی نماز و نیایش بیاورد. نماز محکم­ترین رشته­ی الفت بین خداوند و بندگان است و نیایش نیز عبادتی است که از روح نیازمند انسان به آستان بلند خدا سرچشمه می­گیرد. نماز و نیایش راز و نیاز با دلداری دل­آرام و والاترین تجلّی عاشقانه بین بنده و معبود است. این فریضه­ی الهی در همه­ی ادیان وجود داشته و به شیوه­­ها و اشکال متفاوت صورت پذیرفته است. خداوند نماز و نیایش را برای پاکی دل و تندرستی جسم قرار داده و نماز و نیایش، پالاینده­ی آلودگی­ها، تیرگی­ها، ظلمت­ها و شست­و­شو دهنده­ی دل و جان آدمی است. در این پژوهش نماز و نیایش در اندیشه­ی هشت شاعر برجسته­ی معاصر از جمله: شهریار، سبزواری، مشیری، سپهری، فرخزاد، صفارزاده، هراتی و امین­پور به صورت تحلیل محتوا بررّسی شده است. نتایج به دست آمده نشان می­دهد که بسامد واژگان و اجزاء و مفاهیم نماز و نیایش در اشعار این هشت شاعر، با توجّه به بینش و جهان­بینی آنان متفاوت است و از سوی دیگر از جریانات سیاسی و اجتماعی نیز تأثیر پذیرفته است. بدین ترتیب نماز و نیایش ­گاه جلوه­ای عرفانی پذیرفته، گاه حاصل گره خوردگی عاطفه و احساس شاعر بوده و گاهی با الهام از طبیعت معنا پذیرفته است.

کلیدواژه­ها: نماز، نیایش، شهریار، سبزواری، مشیری، سپهری، فرخزاد، صفارزاده، هراتی، امین­پور.

 

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1 مقدمه­ی تحقیق

سپاس و ستایش مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانیان است. مناجات با حضرت حق، امری فطری در انسان است که توسط لطف بی­نهایت ایزد منّان در وجود آدمی به ودیعه گذارده شده که به مرور زمان به صورت زمزمه­ها و نجواهایی ناب، در ارواح انسانی نمایان می­شود.

نماز و نیایش ترنم دلنشینی است که همراه با معرفت خدای یکتاست. «معنای نماز، مناجات با خداست و آن­که نماز می­گزارد، در مقام نیایش است. کلام، آشکار ساختن آن چیزی است که در نهاد انسان است و این جز با حاضر بودن دل ممکن نیست.» (راشدی، 1380، ج1: 95 )

انسان­ها با عناصر دعا و نیایش، سعی در ایجاد ارتباط با خدا و تقّرب به درگاه او دارند، به­راستی در هستی بی­کران ما که روزگار دل­مردگی­های بشر است تنها وجود قدرت لایتناهی و متعالی معبودی می­تواند تسلّی بخش لحظه­هایمان شود که قلب­هایمان با ذکرش آرامش پیدا می­کند. اینجاست که دلهره­ها رنگ می بازند و وجود سرشته شده از غم آدمی غرق نیاز می­شود.

در واقع این ارتباط زبانی که بنده و خدا را با هم صمیمی می­کند همان صفت رحمانیّت خداوند است که ریسمان محکم دعا و نیایش را به آدمی عنایت کرده تا با آن به أعلی درجه­ی وصال حق نائل گردد.

هر عبادتی ویژگی­هایی را دربردارد و هر عملی نیز نتیجه­ای را در پی دارد. هر قدر نماز و نیایش همراه با آگاهی، بصیرت و اخلاص باشد، اثرات آن تأثیرگذار­تر خواهد بود. بزرگ­ترین اثر نماز و نیایش، آرامش و اطمینان قلبی است که در انسان به وجود می­آید.

آرامشی که از پرستش عاشقانه­ی مبدأ هستی و کمال حاصل می­شود روح بی­تاب و بی­قرار آدمی را به روشنی و یقین می­رساند، بدین ترتیب احساس عجز و نیاز و سپس روی آوردن به درگاه حق تعالی و بالاخره دعا کردن، همه و همه القای خداوندی است.

احتیاج به راز و نیاز با خدا و شاید حتی گله و شکایت به درگاه او، انسان را به سوی نیایش سوق می­دهد و احتیاج به راز و نیاز در پهنه­ی پر افت­و­خیز ادبیات جلوه­ی بیشتری داشته است.

زیرا شاعران در مقایسه با دیگران از روحیه­ی ظریف و لطیف­تری برخوردارند و به همان نسبت زبان گیراتری برای این کار دارند. تأملی در اشعار شاعران در قرون گذشته تاکنون بیان کننده­ی این امر است که در اکثریت آن­ها نیایش به عنوان یکی از ارکان برجسته­ی اشعار آن­ها و شاید مهم­ترین آن­ها بوده است. شاید این­طور به نظر برسد که در شعر معاصر، این موضوع جلوه­ی کمتری داشته باشد حال آن­که این موضوع یکی از دغدغه­های شاعران معاصر است.

در این پایان نامه سعی بر آن است که آداب نماز و نیایش در اندیشه­ی هشت شاعر برجسته­ی معاصر از جمله محمد حسین شهریار، حمید سبزواری، فریدون مشیری، سهراب سپهری، فروغ فرخزاد، طاهره صفارزاده، سلمان هراتی و قیصر امین پور بررّسی و تحلیل شود.

هدف از این تحقیق این است که نماز و نیایش در اندیشه­ی هشت شاعر برجسته­ی معاصر بررّسی شود تا رهنمونی برای شناخت انسان­ها در ایجاد رابطه با خدا و رسیدن به آرامش و داشتن یک روح آرام باشد. روش گردآوری اطلاعات در این پایان نامه کتابخانه­ای است. روش تحقیق توصیفی و تحلیلی است. ابتدا اشعار نیایشی شاعران منتخب استخراج می­شود سپس با تحلیل مباحث به تناسب تقسیم­بندی مفاهیم نماز و نیایش، در اشعار آنان بررسی می­شود.

این تحقیق شامل پنج فصل است: در فصل اول به بیان مقدمه­ی تحقیق، بیان مسأله، سوالات تحقیق، اهمیّت و ضرورت تحقیق، پیشینه­ی تحقیق، اهداف تحقیق، فرضیه­های تحقیق، تعاریف واژه­های کلیدی، حدود و قلمرو تحقیق پرداخته شده است.

در فصل دوم مبانی نظری تحقیق و بنیاد نظری مربوط به آن از جمله، آداب نماز، تاریخچه­ی نماز و پرستش، نظریه­های نماز، اشکال نماز، مفاهیم نماز، توحید، آداب نیایش و ... بیان شده­اند.

فصل سوم مروری است بر زندگی، آثار، سبک و ویژگی­های شعری هشت شاعر برجسته­ی معاصر.

در فصل چهارم آداب نماز در اندیشه­ی هشت شاعر برجسته­ی معاصر به تناسب تقسیم­بندی مفاهیم نماز و نیایش، بررّسی و تحلیل شده است.

در فصل پنجم نتیجه­ی حاصل از تحقیق ارائه شده است.

در میان شاعران برجسته­ی معاصر و منابع استفاده شده­ی آنان، با توجه به این­که 6 اثر طاهره صفارزاده که برای نگارش این پایان نامه استفاده شده است 4 نمونه از آن در سال 1365 و 2 نمونه در سال 1366 چاپ شده­اند، در ارجاعات از حروف الفبا استفاده شده است. منظور از 1365 الف، کتاب رهگذر مهتاب؛ 1365 ب، کتاب طنین در دلتا؛ 1365 پ، کتاب سد و بازوان؛ 1365ت، کتاب سفر پنجم؛ 1366 الف، کتاب دیدار صبح و 1366 ب، کتاب مردان منحنی است.

 

1-2 بیان مسئله

نماز به معنای سجده کردن و تعظیم کردن است که از مقوله­ی جزء به کل محسوب می­شود و ترجمه­ای است آزاد از واژه­ی «صلوة» . نماز توجه باطن، ملازمت در حضور، اقبال به سوی حق و إعراض از ما­سوی الله است. نماز راز با بی­نیاز، اوج تجلّی عاشقانه بین عاشق و معشوق و نیایش دردمندانه­ی بنده­ای است که در الفاظی فشرده در پیشگاه معشوقی او بیان می­دارد و عبادت که روح نماز است در حقیقت اظهار ذلّت و خاکساری در پیشگاه حق است.